door Iris de Veer

In de herfst en begin winter zag ik op ons park de prachtigste en vreemdste levende wezens. Bizarre kleuren, uitzinnige vormen: allemaal paddenstoelen. Ze zijn niet alleen prachtig om te zien maar zijn ook een waardevolle toevoeging aan de biodiversiteit in je volkstuin. Of ze nu groeien op oude boomstronken, vochtige grond of tussen de planten, paddenstoelen zijn overal. In dit artikel neem ik je mee langs een aantal soorten die ik in ons park vond. Je denkt misschien: “paddenstoelen dat is iets voor de herfst”, maar paddenstoelen kun je eigenlijk met vochtig niet al te koud weer het hele jaar door vinden. 

Ik weet niet zo heel veel van paddenstoelen. In een boek is het vaak lastig precies de soorten op te zoeken. Dus ik heb deze soorten laten vaststellen door de app ObsIdentify. Echt een aanrader trouwens. Over het algemeen een heel goede app is mijn ervaring, maar het blijft goed opletten (lees het einde van dit stuk). Als je niet echt veel van paddenstoelen weet, ga dan niet wildplukken, dat kan slecht aflopen. Maar in het algemeen zijn paddenstoelen ware vrienden van tuinders. Ze helpen om dood hout zo af te breken dat planten de rest kunnen verteren.

Judasoor: klassieker in de keuken

Judasoor (Auricularia auricula-judae) behoort tot de familie Auriculariaceae (oorpaddenstoelen). Deze paddenstoel valt op door zijn bruine tot roodbruine kleur en zijn vorm. De zwam voelt een beetje elastisch kraakbeenachtig aan en lijkt ook qua vorm op een oor. Hij kan het hele jaar voorkomen en hij houdt van heel vochtige lucht. Daarom zie je ze vooral in de herfst. Als hij verdroogt wordt hij hard en bijna zwart. Je vindt hem vooral op dood (loof)hout, met een duidelijke voorkeur voor vlieren. Het verhaal gaat dat Judas zich aan een vlier had opgehangen nadat hij Jezus verraden had. Hij groeit alleen of in groepjes. Op levende bomen zorgt hij voor witrot. Bij witrot wordt in hout lignine afgebroken. Wanneer lignine (houtstof) wordt afgebroken, blijft in hoofdzaak cellulose over. Een aangetaste stam of tak kan na een paar jaar afbreken. Bomen die aangetast zijn door witrot proberen dat te repareren door extra hout rond de aangetaste plek aan te maken. Judasoor is ook is saprotroof, wat betekent dat hij dood hout afbreekt. Judasoren zijn populair in de Aziatische keuken en worden vaak (gedroogd) in soepen of roerbakgerechten verwerkt.

Eikhaas: dansende lekkernij

Alleen die naam al prikkelt de fantasie: Eikhaas (Girofla frondosa). Met een beetje fantasie zou je kunnen zeggen dat hij haaskleurig is. Je kunt hem eten (haas verwijst mogelijk naar dat hij lekker zacht is, vergelijk met biefstuk van de haas).

Hij wordt zelfs gekweekt, vooral in Japan. Daar heet hij “de dansende paddenstoel”. Hij wordt in heel Azië ook als medicijn ingezet ter versterking van het immuunsysteem. In ieder geval houdt hij enorm van eiken. Hij eet dood hout, maar kan ook op de wortels van eiken parasiteren en voor witrot zorgen. Hij lijkt enigszins op elfenbankjes, maar er is een soort centrale steel waaruit de waaiertjes groeien. Hij heeft buisjes aan de onderkant.

Helmycena: klein maar fijn

De helmycena (Mycena galericulata) is een kleine paddenstoel met een klokvormige hoed die varieert van grijs tot bruin. Hij heeft een lange dunne steel en een beetje doorzichtig hoedje. Het hoedje heeft meestal een uitstekend puntje dat kan iets donkerder gekleurd zijn dan de rest. Soms is het hoedje bijna doorschijnend, dan zie je de lamellen door de bovenkant heen schijnen. Als je het hoedje kneust kan het een beetje naar radijs ruiken. Je vindt hem meestal in groepjes. Hij groeit vooral op rottend loofhout, vaak in vochtige bossen. Ze ruimen dood hout op. Zo helpt ook deze zwam de dode bomen eetbaar te maken voor planten. Dat is goed voor je tuin. Op schaduwrijke plekken ziet hij er vaak sprookjesachtig uit. Je kunt ook deze bij vochtig weer het hele jaar door vinden. Hij is op heel veel plekken in de wereld te vinden, van Azië tot Afrika tot Amerika.

De toefige labyrintzwam: een toefig doolhof

De toefige labyrintzwam (Daedaleopsis confragosa) behoort tot de familie Polyporaceae. Hij heeft een waaiervormige (toefjes) hoed. De kleur varieert van beige tot roodbruin. De onderkant heeft buisjes. Ook hij groeit op dode takken en stammen van loofbomen, vaak in toefjes of rijen. Soms zie je het hout niet, omdat dat onder de grond zit. Ook deze zwam zorgt voor het afbreken van dood hout. Dus is een vriend van tuinders. Zijn ingewikkelde vorm doet denken aan een labyrint.

Oranje aderzwam: een kunstwerk

De oranje aderzwam (Phlebia radiata) uit de familie van de Meruliaceae of Korstzwammen. Dit is echt een spectaculaire zwam. Hij doet zijn naam eer aan en groeit als een vettige oranje korst op dode boomstammen. Het zijn een beetje wasachtige bulterige plakken. Ze beginnen klein, maar groeien op den duur aan elkaar vast tot enorme plakkaten. Die opvallende fel oranje kleur en zijn grillige vorm maken hem tot een echt kunstwerk. Als het vochtig genoeg is en niet te koud, kun je hem het hele jaar door vinden. Bij ons zit hij bij het bankje op de dikke boomstammen bij de ringsloot aan het Brettenpad. Net als veel andere soorten in dit stuk eet hij dood hout.

Hij wordt in de biotechnologie gebruikt voor allerlei doeleinden (afbraak van hout, stro, chemisch afval, verfstofresten), en ook voor de productie van bio-ethanol (groene brandstof) uit hout. Ze remmen de groei van bacteriën. Ze zijn niet eetbaar voor mensen.

Gewoon elfenbankje: een medicinale schoonheid

Aan het gewone elfenbankje (Trametes versicolor) is eigenlijk niets gewoons. Alleen de naam al doet je fantasie op hol slaan. Voor je het weet zie je elfjes vliegen. Het zijn dunne, waaiervormige paddenstoelen uit de familie Polyporaceae. Ze hebben kleurrijke fluwelige banden in wit, bruin en blauw. De Engelsen vinden hem lijken op de staart van een kalkoen en noemen ze daarom ‘kalkoenstaartjes’. Aan de onderkant zitten hun sporen in buisjes. Ook zij groeien op dood hout. Vaak in grote groepen die als dakpannen over elkaar liggen. Elfenbankjes zijn niet alleen mooi, maar ook nuttig. Ze worden gebruikt in de traditionele geneeskunde. Het zou je immuunsysteem versterken, je meer energie geven, je spijsvertering verbeteren en zelfs kanker helpen bestrijden.

Ze bevatten een soort antibiotica. Maar je kan ze beter als pilletje kopen, want ze zijn taai en houtachtig. Ze worden in de papierindustrie gebruikt om houtpulp zacht te maken en te bleken.

Gele korstzwam: wollig en stevig

De gele korstzwam (Stereum hirsutum), lijkt soms wel op een elfenbankje, maar is geel. Ze zijn ook van een andere familie, de Stereaceae. Hun kleur is heel opvallend geel: tot oranje en ze zien er wat wollig uit. Ze hebben geen plaatjes en geen buisjes. Als het heel vochtig is, kleuren ze groen van de algen. Ze groeien vooral op dood hout van loofbomen en verspreiden zich als een harde korst over het oppervlak. Ze zijn vooral dol op dood eikenhout. Ondanks zijn zachte uiterlijk is deze zwam keihard. Allerlei trilzwammen kunnen op hen komen logeren. Inktzwammen verdringen ze juist.

Paarse knoopzwam: een paarse blikvanger

Je gelooft je ogen niet als je ze ziet: fel paars met geleiachtige knobbeltjes. De paarse knoopzwam (Ascocoryne sarcoides) is een echte blikvanger. Ze kunnen soms wat meer roze zijn of vleeskleurig. Hun tweede naam, ‘sarcoides’, betekent dan ook ‘op vlees lijkend’. Je hebt ook nog andere soorten die altijd roze zijn, het verschil is soms lastig, maar deze waren echt knal paars. Zijn kleur maakt hem een opvallende gast in de natuur. Ik zag hem groeien naast de oranje aderzwam.

Dan kun je zien dat Moeder Natuur een echte hippie is: een festival van kleur en vorm. Hij groeit op dood hout, vaak van beuken of esdoorns, en doet dit in kleine groepjes. Als hout-etende paddenstoel draagt hij ook weer bij aan het opruimen in de natuur.

Oranje druppelzwam: kleine tranen van kleur

De oranje druppelzwam (Dacrymyces stillatus) is de dwerg in dit gezelschap. Het zijn kleine (2-6 mm), kleverige, oranje bolletjes. Door zijn glanzende uiterlijk lijkt hij net op druppeltjes sinaasappelsap. Zijn Griekse naam betekent traanzwam. Hij groeit vaak op dood naaldhout en doet dit meestal in verspreide groepjes. Ik vond hem op het zaagvlak van een naaldboom. Hij is ook gek op populierenhout en op veel vocht. Als het flink geregend heeft zie je ze veel vaker. Hij kan ook voorkomen op verwerkt hout, bijvoorbeeld op vensterbanken, schuttingen, hekken en tuinmeubilair. Ze kunnen sommige mensen een allergische reactie geven.

Geweizwam: een Halloween-klassieker

De geweizwam (Xylaria hypoxylon) behoort tot de familie Xylariaceae, de zakjeszwammen. Je ziet dus geen buisjes of plaatjes. Ze zijn familie van veel schimmels en van paddenstoelen zoals morieljes en truffels. Ze hebben de vorm van een gewei. Dat gewei is 5 tot 7 cm groot. Onder de grond kunnen kilometers lange draden, het mycelium, zitten. In hun jeugd zijn ze poederig wit, later worden ze zwart.

Hij is eigenlijk pas rijp’ in of net na de winter, het is een soort lentepaddenstoel. Maar in de lente zien we ze minder omdat hij dan zwart is. Hij groeit op dood hout, vaak op stronken, en verschijnt meestal in groepjes. Ze kunnen er een beetje eng en toch schattig uitzien, het is een beetje een Halloween paddenstoel..

Oranjerode stropharia: een kleurrijke verschijning

En last but not least: nog een echte oer paddenstoel op een steeltje. Ze zijn ook nog eens oranjerood van kleur. Je zou ze kunnen verwarren met vliegenzwammen. Ze zijn alleen wat kleiner en wat minder giftig. Je ziet ze van juni tot december. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig uit Australië en pas enige tientallen jaren in Europa. De oranjerode stropharia (Stropharia aurantiaca) heeft een fel oranje hoed met witte stippen en een steel met een ring of rokje. De steel is eerst wit en wordt later gelig bruin. De hoed heeft vaak een soort bult in het midden. De plaatjes zijn een beetje olijfbruin (eerst wittig). Die kleur van de plaatjes komt door hun sporen (zaadjes). Hij groeit op houtsnippers, bijvoorbeeld in tuinen of parken, en verschijnt vaak in groepjes. Bij ons zie ik hem vaak in grote hoeveelheden op strooiselpaden.

Opletten: zo’n app weet ook niet alles

Ik zei het al het blijft goed opletten en controleren als je zo’n app als ObsIdentify gebruikt. Ik dacht vanaf het Brettenpad langs de sloot in ons park geweldige roodbruine paddenstoelen te zien. Ik dacht een soort enorme tonderzwammen. Dus een foto gemaakt en in de app opgeladen. Hij was 100% zeker (en dat is hij niet zo vaak). Het was een Biefstukzwam. Dat is een soort reuzen elfenbank.

Na een paar dagen dacht ik: “Ik zie er nu drie en ik wil ze toch eens van dichtbij bekijken”. Bleken het stronken van omgezaagde bomen te zijn.

Leve(n) de paddenstoel

Er komen steeds meer paddenstoelen op ons park, vooral doordat we steeds meer dood hout laten liggen in plaats van ‘opruimen’.Ik hoop dat je nu een aantal paddenstoelen bij ons op het park kunt herkennen. Ik heb nog veel meer soorten gezien, waarover een andere keer meer. En ik hoop, dat je een beetje van ze bent gaan houden. Het zijn harde werkers. Ze helpen ons onze planten en bomen gezond te houden. Ze dragen bij aan de afbraak van natuurlijk materiaal. Zo verrijken ze de bodem. En ze zijn geweldig om naar te kijken. Kijk vooral, pluk ze liever niet. Sommige zijn niet eetbaar, een enkeling zelfs giftig!

Meer lezen over paddenstoelen in het algemeen? Ga naar https://sloterdijkermeer.nl/paddenstoelen/

Over een heel speciaal paddenstoeltje lees https://sloterdijkermeer.nl/grijs-mestdwergje-op-de-tuin/

Voor een tip over een boek over zelf eetbare paddenstoelen kweken? Ga naar https://sloterdijkermeer.nl/boekentips-nieuwe-natuurboeken/