– door Iris de Veer
Geen wonder dat vogelaars en natuurfotografen smoorverliefd op ‘m zijn. Hij schiet als een blauwe bliksemschicht over sloten, duikt het water in en fladdert er weer uit met een spartelende vis. Een tropische uitziende vogel: felblauw, oranje. Zijn snavel is zo lang als zijn lijfje en zo scherp als een speer. Verrassing: die vogel woont gewoon in Nederland. Sterker nog hij woont op ons park, op een klein eiland in de grote vijver! De ijsvogel (Alcedo atthis) is onze eigen, exotische waterjager.
Rare naam eigenlijk zijn naam want de ijsvogel houdt helemaal niet van ijs. Strenge winters en ijs op de sloot kunnen zijn ondergang worden, omdat hij dan geen vis meer kan vangen. Ze wegen ongeveer evenveel als een half mandarijntje. Ze meten van snavelpunt tot staartje ongeveer 15 cm, zeg maar de lengte van je telefoon. IJsvogels roepen fluitend en hoog “tieh-tieh” als ze overvliegen. Als je dat geluid herkent, weet je dat er een blauwe schicht in de buurt is.
Een levend juweel
Burchten in het park
De ijsvogel houdt van rust en water. Normaal broedt hij in steile, zandige of lemige oevers. Daarin graaft hij met zijn partner een nestgang uit van soms wel een meter diep! Nou hebben we hier geen hoge zandige oevers. Het is veen wat de klok slaat. Daar kun je zelfs met zo’n puntige snavel geen gang in boren. In het Westerpark zijn daarom speciale ijsvogelwanden aangelegd van beton. Sociale woningbouw waar je zo in kunt trekken als ijsvogel. Een staat er op het eilandje in de grote vijver. Je kunt de ijsvogel perfect bestuderen vanaf het bankje dat daar staat. Nemo heeft in samenwerking met de Vogelwerkgroep Westerpark er ook een gebouwd op het terrein van de schooltuinen. Die kun je zien vanaf het Brettenpad. Zo’n burcht bestaat uit twee nesten. Bijna elk jaar zit er wel een broedpaar in de burchten. Die burchten worden onderhouden door vrijwilligers, zie deze PDF.
– Lees het stukje aan het einde van dit artikel van onze eigen ijsvogelvrijwilliger Jaap Glas hoe het met het onderhoud van onze eigen ijsvogelburcht gaat.
Michelinster voor viseters
IJsvogels zijn kieskeurige fijnproevers. Ze eten vooral kleine visjes zoals stekelbaarsjes. Ook een smakelijke waterkever of garnaal slaan ze niet af. Hun jachttechniek is een staaltje precisiewerk. Eerst zitten ze stil op een tak boven het water en scannen ze de omgeving met hun ultrascherpe ogen. Spotten ze een prooi, dan storten ze zich als een raket naar beneden. Ze grijpen de vis en slaan hem eerst een paar keer tegen een tak voordat ze hem doorslikken. Wel zo fijn als je eten niet spartelt in je maag.
Braakballen en gehoorbeentjes
Wie dacht dat alleen uilen braakballen produceren, heeft het mis. Ook ijsvogels moeten hun onverteerbare visgraten en schubben ergens laten. Dus spugen ze braakballen uit. Biologen pluizen die ballen dan weer uit om te onderzoeken wat de ijsvogel eet. Zo kunnen ze zien hoe het met de visstand gesteld is. Op die manier kunnen we indirect zien hoe gezond het water is waarin ze jagen. Een soort CSI, maar dan met visgraten en gehoorbeentjes. Ja je hoort het goed, gehoorbeentjes. Vissen hebben oren en in die oren zitten superkleine (denk flinke zandkorrel) gehoorbeentjes. Elke soort heeft zijn eigen vorm gehoorbeentje. Zo kunnen biologen met een zeefje en een microscoop aan de hand van de ballen en de beentjes vaststellen welke vissen er in de buurt van het nest voorkomen.
Flitsdaten en gezinsuitbreiding
IJsvogels doen niet aan lange verlovingsperiodes. Romantisch dinertje bij kaarslicht? Vergeet het maar. In het vroege voorjaar begint de balts: het mannetje presenteert een vers gevangen visje aan het vrouwtje. Vindt zij het een mooi cadeau, dan is de deal rond en volgt de paring. Meneer en mevrouw ijsvogel zijn praktisch: ze paren gewoon in die smalle tunnel. Een paar dagen later liggen er 6 tot 7 eitjes in het nest. Beurtelings broeden man en vrouw de eieren uit, en na zo’n drie weken komen er blinde, kale kuikens uit. Ze kunnen meerdere keren per jaar kunnen broeden. Soms zelfs drie nesten achter elkaar!
Het opvoeden van ijsvogelkuikens is topsport. De ouders vliegen de hele dag af en aan met visjes, soms wel honderd keer per dag! Na zo’n 3,5 week worden de jongen letterlijk het nest uit gewerkt en moeten ze zelfstandig gaan vissen.
Meer ijsvogels?
Vroeger was de ijsvogel een zeldzaamheid in Nederland, maar dankzij mildere winters en schoner water gaat het stukken beter. Ook het aanleggen van kunstmatige nestplaatsen, zoals in het bij ons en elders in het Westerpark, helpt mee. Toch blijft hij kwetsbaar: een strenge winter gaan er heel wat dood. Schone sloten is daarom voor de ijsvogel van levensbelang. Schone sloten zitten vol vis. Dus wat wij voor de ijsvogel kunnen doen is: baggeren, kroosharken en geen mest gebruiken. Alleen dan en als de winters meevallen, hebben we geluk. Dan blijft deze tropisch ogende schoonheid gewoon in onze buurt wonen.
Meer weten?
Dus de volgende keer dat je een blauwe flits over een sloot ziet schieten: weet dat je naar een van de spectaculairste jagers van Nederland kijkt. Wil je meer te weten komen over ijsvogels? De website van de Vogelbescherming Nederland geeft uitgebreide informatie over deze kleurrijke vogel en hoe je kunt bijdragen aan zijn bescherming. Hier een langere film over de ijsvogel:
Onderhoud IJsvogelburcht door Jaap Glas
Onderhoud burcht
Op 15 november 2024 heeft het jaarlijkse onderhoud van de ijsvogelburcht op het eilandje in de grote vijver van Sloterdijkermeer en ook die naast de Schooltuinen weer plaatsgehad. Uitvoerders waren Jan Jongejans (Coördinator ijsvogels, Vogelwerkgroep Amsterdam), Martin van Amstel (tuinder Nut en Genoegen) en ondergetekende.
Broed en braak
In de ijsvogelburcht op het eilandje in de grote vijver is in 2024 twee keer gebroed, alleen in de linker broedkamer. In deze broedkamer (zie foto) troffen we grijs-bruin materiaal aan, schubjes, graatjes en vissenstaartjes, afkomstig uit braakballen. Het zag er verder schoon uit en stonk niet. IJsvogels vinden restanten van braakballen prima materiaal om er meermalen in te broeden. Eigenlijk is dat geen verrassing want in de natuur wordt ook nestruimte hergebruikt. In de noordelijke kamer is weer niet gebroed. De ijsvogelburcht staat er nu 11 jaar en staat nog stabiel. Nadat de kamers weer zijn afgesloten zijn met de deksels hebben we het bouwwerk opgehoogd met een kruiwagen zand. In één van de nestkamers van de kunstwand van de Schooltuinen is in 2024 drie keer gebroed volgens Jan. Er lag een dikke laag schubjes, graatjes en vissenstaartjes, alles afkomstig uit braakballen. Er lagen ook een paar piepkleine veertjes in de nestkamer.
Ouders en kinderen
Afgelopen zomer is geconstateerd dat er bij ons op het eilandje een ijsvogel ook het rechter gat binnen is geweest. Dat heeft kennelijk tot niets geleid. Ook is er geconstateerd dat er in augustus zelfs vier ijsvogels rondvlogen. Volgens Jan zijn dat jongen geweest. Als jongen uitvliegen worden ze vaak nog een paar dagen door één van de ouders gevoerd. Dat kan vlak bij het nest zijn maar dat hoeft niet. Ik voeg twee foto’s bij van Jan Jongejans, die hij nam toen hij getuige was van het uitvliegen van ijsvogels in oktober vorig jaar in een natuurlijke wand dicht bij OLVGwest. Op de ene foto is een mannelijke ouder, te herkennen aan de geheel zwarte lange snavel, te zien met vijf jongen. Jongen hebben een kortere zwarte snavel en zijn verder wat fletser van kleur. Een volwassen vrouwtje heeft ook een lange snavel maar de ondersnavel is licht gekleurd, terwijl alleen de bovensnavel zwart is. Een verslag van het onderhoud in november 2023 staat op
