Kruidenrubriek, deel 4
Door Isolde Landman

Als ik op mijn volkstuin het woord ‘onkruid’ gebruik, word ik altijd door een paar tuinders tegengesproken. Zij beweren dan steevast ‘ onkruid bestaat niet’, maar zeggen ze er achteraan ‘ je moet het woekeren van planten wel in de hand houden’.

Planten hebben niet alleen een culinaire en lekker geurende waarde in de linnenkast, maar beschikken ook over medicinale eigenschappen. Ze groeien overal, zelfs in je eigen volkstuin! Voor de behandeling van klachten en ziekten gebruikten onze voorouders planten als medicijn.

Het gebruik van natuurlijke geneesmiddelen is al zo oud als de mensheid zo’n 30.000 jaar geleden. In Europa werd deze kennis door de middeleeuwse monniken verspreid. In de 19^de eeuw slaagden scheikundigen erin om de genezende stoffen van planten na te bootsen en kwam de synthetische geneesmiddelen industrie op. Door deze ontwikkeling werden de natuurlijke geneesmiddelen naar de achtergrond gedrongen. In onze tijd is er sprake van een trend om een gezondere levensstijl na te streven. Denk maar aan de aandacht voor het milieu en het biologisch geteelde voedsel, dat we tegenwoordig ook in de supermarkt kunnen kopen. In deze trend hoort een natuurlijke aanpak van klachten en ziekten thuis. Chemisch nagemaakte plantenbestanddelen hebben vaak ongewenste bijwerkingen. Natuurlijk moet je met je klachten naar de dokter gaan, maar veel klachten kun je zelf bestrijden met kruiden voor het herstel van je constitutie, conditie en huid. De kruidengeneeskunde kan een belangrijke bijdrage kan leveren aan een goede ondersteuning, zelfs bij ernstige ziekten en in de palliatieve zorg.

EHBO workshop

Foto Ann Doherty

Begin mei bezocht ik op een zaterdagmiddag een workshop bij de Luistervink verzorgd door Els Meijer. Els is een fytotherapeut. Fytotherapie is een modern woord voor kruidengeneeskunde. Op basis van haar kennis heeft Els zich bekwaamd in het zelf maken van crèmes, zalven en tincturen, die goed zijn voor de instandhouding van onze gezondheid. Ze gebruikt daarvoor de planten uit haar volkstuin in Schellingwoude. Wat te denken bijvoorbeeld van het madeliefje, waar je vroeger kransen van maakte. De medicinale werking van de bloemetjes kun je toepassen bij bloeduitstortingen, kneuzingen en kleine wonden. Veel planten zijn geschikt voor het genezen van huidaandoeningen, insectenbeten, hoofdpijn, misselijkheid, menstruatie en na een ziekte als reinigingskuur. De receptuur voor het zelf maken van plantaardige geneesmiddelen is niet moeilijk. Het is belangrijk dat je de bloemen of toppen plukt als de dauw is opgedroogd. Geen stelen, want die zijn voor het transport. In de bloemblaadjes zitten kleine aderen, die etherische olie bevatten. Als de zon schijnt, verdwijnt de etherische olie. Het eind van de ochtend is de beste tijd om ze te plukken. Je kunt de bloemen vers gebruiken, drogen of uitknijpen voor direct gebruik op wondjes of kloven in je hand.

Receptuur voor crème of zalf
Els gebruikt 2 methoden om zelf je EHBO kastje op de tuin samen te stellen volgens het principe van maceratie. Ik had nog nooit van dat woord gehoord en ben dat voor u en mij even gaan opzoeken. Het betekent dat je de bloemen en toppen in een vloeistof zacht maakt, weekt. Je laat de geplukte bloemen of getopte planten (zoals brandnetel) in olie of water trekken op een koude of warme manier. Voor het maken van een crème heb je een combinatie van water en olie nodig. Voor het maken van zalf wordt alleen olie gebruikt. Els gebruikt biologische olie. Het nadeel van zonnebloemolie is dat deze olie na 9 maanden ranzig wordt. Olijfolie ruikt te sterk. Een goed alternatief is de in opmars zijnde kokosolie. Voor de koude methode stop je de geplukte bloemenhoofdjes in een jampotje gevuld met olie. Die potjes kun je elke dag bijvullen mits de bloemen altijd onder de olie staan. Elke dag roer je erin met een stokje. Hygiëne, het schoonhouden van de potten, is belangrijk. Voor elk potje moet je een ander stokje gebruiken. Na zes weken giet je de olie er af. Els gebruikt daarvoor theezakjes, want die hebben een fijnere structuur, maar kaasdoek kan ook. Voor de warme methode werk je au bain marie. Je verwarmt een potje gevuld met olie in een pan met water op een laag vuurtje, waar je in een keer de bloemetjes ingooit. Die pan moet dan wel 48 uur verwarmd worden! Let op dat het water in de pan niet verdampt, die moet je van tijd tot tijd bijvullen. Ook bij deze methode geldt dat je er af en toe met een stokje in moet roeren. 48 Uur is wel erg lang. In een boekje over kruiden (van Marcus A. Webb) vond ik een snellere methode. ‘Smelt eerst de olie au bain marie en voeg dan geleidelijk de kruiden toe. Blijf dit twee uur verwarmen. Neem het mengsel van het vuur en filter het boven een kom door een kaasdoek, knijp het mengsel goed uit. Schenk de vloeistof snel in schone potjes en laat hem stollen.’

Receptuur voor een tinctuur
Een tinctuur maak je op basis van alcohol en is bedoeld voor inwendig gebruik. Je zet de plantenonderdelen onder alcohol in een glazen flesje. Els adviseert om daar een goedkope wodka voor te nemen. Voor het bewaren van de tinctuur is het belangrijk dat het flesje een donkere tint heeft. Je laat ze twee maanden staan en moet ze tussendoor even schudden. Zet er altijd de naam van de plant en datum op. Daarna is het klaar voor gebruik. Een tinctuur van de bast van de wilg is bijvoorbeeld heel goed voor het bestrijden van hoofdpijn. Voordeel is dat je er geen maagpijn van krijgt, zoals bij het slikken van aspirines.

EHBO kastje op de tuin
Vooral op de tuin heb je baat bij een EHBO kastje, zelf samengesteld uit de natuur. Zo is de grote brandnetel, die als eerste in het voorjaar opkomt (daarna volgen pas de kleinere) vitaminerijk en goed te gebruiken bij het herstel na een ziekteperiode, afvaldieet of reinigingsperiode.

Je kunt er thee of soep van maken, zoals de kinderen van tuinders me onlangs lieten proeven. Ze kwamen langs met een karretje en daarop een pan brandnetelsoep. De soep smaakte heerlijk en was nog gratis bovendien. Goudsbloem beschikt ook over vele medicinale krachten voor praktisch alle wonden, die je op de tuin kan oplopen. Zoals insectenbeten, schaaf en snijwonden, zonnebrand en meer. De ui valt buiten het kader van de planten, want is een groente. Maar is ook een probaat middel voor insecten beten. Zo zat Louis in de tuin van Mark lekker te smikkelen en werd hij door een wesp in zijn mond gebeten. Mark snelde onmiddellijk toe met een rauwe ui om die op de insectenbeet te leggen. Mocht je meer willen weten over de toepassing van de kruidengeneeskunde en receptuur dan kun je kijken op internet: www.kruidenvinder.blogspot.nl of www.aromatherapie-info.com en meer. De door Els samengestelde lijst van negen EHBO planten op eigen tuin ligt tijdens de commissievergaderingen ter inzage op het boekentafeltje van Annet van Andel.

Recept voor Goudsbloem (Calendula-) zalf
Deze zalf is een goed eerste hulpmiddel bij (schaaf)wondjes, huidirritaties, verbranding door de zon en eczeem. Eigenlijk mag het niet ontbreken in je EHBO kastje op de tuin. Pluk de bloemen van de goudsbloemen net voordat ze in volle bloei staan (dus geen uitgebloeide bloemen). Verwarm een glazen potje met wat kokosolie of biologische olie au bain-marie. Let op, het water in de pan mag niet koken, het hoeft zelfs niet tegen het kookpunt aan te zitten want de olie smelt al bij 25 graden. Als de olie langzaam gesmolten is, voeg je de bloemen toe en laat dit een uur in de pan met het warme water staan. Haal daarna het potje uit de pan en laat het mengsel vervolgens ongeveer 24 uur op een koele plek stollen. Verwarm het de volgende dag weer heel langzaam au bain marie. Giet daarna het mengsel door een zeef. De zalf is nu klaar voor gebruik en tenminste een jaar houdbaar.