Kruidenrubriek, deel 2
Door Isolde Landman

Als je prei eet in maart en knoflook in mei, geef je de dokter een jaar lang vrij

Hoe begin je aan het planten van kruiden in je tuin?
Kruiden zijn voor de beginneling ideaal. Ze stellen weinig eisen als ze eenmaal geplant zijn. Ze hebben minder last van ongedierte en groeien krachtig met een weelde aan groen en fijne bloemetjes. De verzorging van kruiden is in feite een fluitje van een cent, want als het moet, kun je ze onder normale weersomstandigheden wel  twee weken aan hun lot overlaten. Dan moeten ze wel in de volle grond staan en niet in potten.

 

In het algemeen verstaat men onder kruiden alle planten, die geschikt zijn voor culinair of medicinaal gebruik. De verscheidenheid is groot.Het planten van kruiden in je tuin kan op verschillende manieren. Kruiden zijn voor bloemen en groenten niet alleen mooie maar ook gezonde begeleiders. Je kunt ze dus gerust in je borders tussen de bloemen planten. Bij rozenstruiken wordt vaak lavendel geplant. Lavendel kleurt mooi bij de roos, maar houdt als lijfwacht ook de luizen op een afstand. De grijze tinten of bladstructuur van kruiden en fijne bloemenpracht kun je mooi met andere bloemen in je border combineren. In de Franse moestuin, potager, staan kruiden, bloemen en groenten genoeglijk bij  elkaar staan. Voor het gebruik van kruiden in de keuken kun je kiezen voor een bed  in de buurt van je huisje of je plant ze in potten dichtbij elkaar gezet. Kruiden in potten kun je ook op een andere plek in je tuin zetten. De kruiden, die zon nodig hebben op een zonnige plek en de soorten die graag wat schaduw krijgen op plekken waar ze die krijgen. Denk er bij het planten van kruiden in potten wel aan dat een goeie drainage belangrijk is. Planten in potten drogen sneller uit dan planten in de volle grond. Geef ze dus regelmatig water. Kruiden geuren heerlijk. Je kunt ze als een geurige border in de buurt van een zitje planten, langs paden of als bodembedekker. De kruipende tijm (Thymus Praecox) vormt een mooi, geurend tapijt of de winterharde, vaste plant lievevrouwenbedstro. De geur van de plant lievevrouwenbedstro is afkomstig van de blaadjes en komt vrij als je ze in de vroege zomer afknipt en te drogen legt. Een zakje lievevrouwenbedstro houdt motten op afstand in je linnenkast en de zilvervisjes in je boekenkast.

Veel  kruiden houden van goed doorlatende grond. De Mediterrane kruiden zijn gewend aan een droge, rotsachtige grond en houden van de zon. In mijn tuin heb ik op een zonnige plek een heuveltje  gemaakt van bemeste tuinaarde en daar zand door heen gemengd.  Maak de grond eerst goed los en verwijder het onkruid. Als je met de aanleg van een kruidentuintje begint is het raadzaam om van te voren te bedenken welke kruiden  je kiest. Ik heb eerst gekozen voor de kruiden, die ik het meest in de keuken gebruik: salie, rozemarijn, oregano, tijm, laurier, dragon, peterselie, bieslook, munt en bonenkruid. Sommige kruiden zijn eenjarig zoals bonenkruid, lekker bij vers geoogste tuinboontjes of het kruid basilicum, dat heerlijk combineert met tomaten en een bolletje mozzarella. Weer andere kruiden zijn  twee- of overjarig, maar niet altijd winterhard. Een paar jaar geleden overleed tijdens een strenge winter mijn laurierboompje en de rozemarijn struik. Je kunt ze in potten laten overwinteren op een droge plek, maar bij mij stonden ze met hun voeten in de aarde. Om ze te beschermen tegen strenge vorst kun je de voet van de plant afdekken met de verzamelde bladeren uit je tuin of met de gesnoeide takken van je dennenbomen. Behalve de kruiden die van zon houden, zijn er ook schaduw minnende kruiden zoals bieslook, citroenmelisse, daslook, engelwortel, kervel, lavas en peterselie.

Na de nachtvorst kun je zelf de eenjarige kruiden als zaad in potjes kweken. De winterharde soorten groeien niet zo snel uit zaad, die kun je als beginner beter bij de kweker kopen. Plant  eind april de zaailingen op een bewolkte dag uit in je tuin, niet met een felle zon, want jonge planten verwelken snel. Voor de vaste Mediterrane kruiden wordt aangeraden om die pas na IJsheiligen te planten. Om de randen van een kruidentuin kun je lage haagjes maken en niet alleen met de buxus. Van oudsher plantte men ook wel tuinanjers (Dianthus caryophyllus) aan de rand van kruidentuinen omdat ze mooi zijn en lichtjes ruiken naar kruidnagel.  Maar een haagje kan ook bestaan uit het grijze blad van de wijnruit, de blauwe bloemen van de hysop (ook wel de lavendel van het Noorden genoemd), de paarse bloemen van de lavendel of bieslook, de geel, oranje, rode omlijsting van de Oost-Indische kers of de laag en uitbundig groeiende tijm.

Bij het samenstellen van je kruidentuintje moet je op een paar dingen letten. Sommige kruiden, zoals munt, woekeren. Die kun je beter in een terracotta pot, waar je de bodem uit hebt gehaald in de kruidentuin zetten. Zo wordt het woekeren een beetje in de hand gehouden. Ook lavas houdt ervan om aan de wandel te gaan. Lavas, engelwortel en venkel kunnen uitgroeien tot hoge, forse planten, die je beter op de achtergrond kunt planten. In mijn tuin gaat de oregano aan de wandel. Wonderlijk, dat dit Mediterrane kruid zich in mijn tuin zo goed voelt en zich vermeerdert.

Ik noemde kruiden al als goede buren van bloemen en groenten, omdat ze de vraatzucht van kleine insecten op afstand houden. Je kunt er in je moestuin gebruik van maken. Sla is een allemansvriend, bieten houden van de goede buren uien en knoflook, maar die twee moet je niet in de buurt van bonen zetten, want dan ontstaat er vijandigheid en komt er niks van de groei van bonen terecht. Knoflook is een geval apart. Ze zijn een voorbeeldige lijfwacht voor rozen en lelies, maar gaan ook goed samen met aardbeien, bietjes, wortels en frambozen. Je kunt de knoflooktenen her en der in de grond steken tegen muizen en mieren. Luizen en slakken hebben ook een hekel aan knoflook. Ik heb ze in het najaar weer in mijn moestuin gestoken. Vond op de markt een bol met grote tenen, want hoe groter de teen des te dikker wordt de nieuwe bol. Je hoeft de tenen alleen maar met het puntje omhoog in de grond te duwen op circa 20 cm van elkaar. In het vroege voorjaar kun je ze ook nog planten. De nieuwe bolletjes knoflook kun je oogsten als het blad vergeeld is.

Kruiden verjongen/scheuren
Als je al meerjarige kruiden in je tuin hebt kun je ze in maart na de nachtvorst vermeerderen.
Graaf de bieslook, munt, citroenmelisse, oregano, tijm en lavendel met wortels uit de aarde. Daarna goed de aarde loskloppen. Meestal is het middelste gedeelte afgeleefd en zien de buitenste delen er fris en levenskrachtig uit. Voorzichtig de delen los scheuren van het centrum. Zorg dat de delen die gebruikt worden een flink stuk wortel behouden. Gooi het middelgrote stuk weg. Je houdt meestal 3 jonge planten over. De zaailingen niet uitdunnen bij droog weer, maar bij bedekte lucht of tegen de avond. Een beetje vochtigheid in de lucht is ideaal. Geef als het weinig regent de eerste tijd water.

Culinair
Daslook is een kruidachtige vaste plant, die van schaduw houdt. In het vroege voorjaar kun je tot de bloei van witte bloemen de bladeren afknippen. Ze smaken naar uien en als je ze fijn snijdt zijn ze in combinatie met geitenkaas een heerlijk gerechtje.  Je kunt ze ook rauw als smaakmaker in salades, bij aardappelen of vis gebruiken. Gekookt versterkt daslook de smaak van vlees, groenten en bouillon.

Lijstje van goede buren in de moestuin
Sla is een allemansvriend. Kervel en knoflook bij sla weren slakken.
Aardbeien gaan goed samen  met knoflook, borage (komkommerkruid) en tijm.
Aardappelen met sjalotten en goudsbloem.
Bieten met uien en knoflook.
Bonen met selderij, bonenkruid, Oost-Indische kers en goudsbloem.
Broccoli met kervel, doorgeschoten radijs en tijm.
Courgette met venkel en Oost-Indische kers.
Doperwten met munt.
Knolselderij met prei.
Komkommers met borage, dille en citroenmelisse.
Kool met hysop, munt en salie.
Paprika met basilicum.
Prei met goudsbloem of afrikaantjes.
Rabarber met engelwortel (dit worden hoge planten met grote bladeren).
Spinazie met knoflook.
Tomaten met knoflook, basilicum, peterselie en Oost-Indische kers,
Tuinbonen met bonenkruid, dille en Oost-Indische kers.
Venkel met oregano, sla, courgette en pompoen.
Wortel met uien, knoflook, radijs, pastinaak, peulvruchten en prei.

De onvolprezen Oost-Indische kers