Als kind was ik al gek op verhalen over ridders en draken. Groot was dan ook mijn schrik en later mijn vreugde toen ik van de zomer een enorm blok hout optilde. Daaronder bleek een minidraak te zitten. Even staarden we elkaar wezenloos aan, toen moest ik snel het zware blok neerleggen. Ik griste mijn telefoon van de stoel. Helaas te laat. De draak was al weer weg, Hij was ongeveer een flinke hand groot en donker met een wrattige huid, zijn staart langer dan zijn lijf. Alle boeken er op nageslagen. Het bleek een kamsalamander te zijn.
Bruiloftskleed
Kamsalamanders zijn grootste salamandersoort die in Nederland voorkomt. Vrouwtjes kunnen tot wel 20 cm groot worden, mannetjes zijn wat kleiner. De kleine watersalamander is ongeveer de helt zo groot. Hun staart is iets korter dan hun lichaam en afgeplat aan de zijkant. Die staart is een soort roeispaan. Hun buik is oranjerood met stippels. Mannetjes krijgen in de paartijd op hun rug een grote getande kam. Ze zien er dan prachtig uit en lijken nog meer op een draakje. Dan moeten ze eerst volwassen worden en dat duurt wel drie jaar. Ze kunnen best wel oud worden. In gevangenschap wel tot bijna 30 jaar. In de vrije natuur is dat vaak korter. Hun kop is groot. Hun ogen hebben een gele ronde pupil. Vlak achter hun ogen zitten gifklieren. Dat gif is een soort witte smurrie en niet gevaarlijk voor mensen. Als je een salamander oppakt draait hij zich op zijn rug. Hij gaat een een beetje ‘doodliggen’. Ze kunnen zelfs kleine piepgeluidjes maken.
Amfibie
Ik was eigenlijk heel verbaasd, ik heb geen vijver in de tuin. Waar kwam die salamander nou weer vandaan? Salamanders zijn amfibieën. Dat betekent dat ze zowel op het land als in het water leven. De volwassen en jonge dieren overwinteren op het land en trekken eind februari, begin maart naar het water. Die trek naar het water, om te paren, gebeurt ’s nachts. De mannen gaan wat eerder op liefdespad dan de vrouwtjes. Ze zoeken dan een plekje op de bodem waar niet zo veel waterplanten groeien. Dat is linke soep, want ze zijn juist zonder waterplanten makkelijk te zien en dus een makkelijke prooi. Je moet wat over hebben voor de liefde.
Ei-envelopje
Zodra ze in het water zijn, krijgen de mannetjes hun kam, hun bruiloftskleed. De paring vindt plaats tussen maart en begin juni. Komt er een een vrouwtje aan, dan maakt het mannetje een “kattenrug” met zijn kam omhoog. Hij maakt met zijn staart golvende bewegingen. Daardoor ontstaat een waterstroom naar het vrouwtje toe, dat vindt dat vrouwtje leuk. Ze beweegt zich naar de onderkant van zijn staart toe. Dat is zijn erogene zone, want als ze hem daar aanraakt begint hij onmiddellijk sperma te spuiten. Het vrouwtje loopt weer verder, maar niet te ver. Het mannetje houdt haar tegen op het moment dat haar cloaca (haar geslachtsorgaan) zich ongeveer boven de wolk van sperma bevindt. En voila de bevruchting. Het vrouwtje legt wel een paar honderd gelige, witgroene eitjes van ongeveer 2 milimeter. Die eitjes verpakt ze stuk voor stuk in bladeren, die plakt ze als een envelopje dicht met een soort gel dat om het eitje zit. Na ongeveer 10 tot 20 dagen komen larfjes uit hun ei. Door een vreemde heel oude DNA-afwijking komt de helft van de eitjes niet uit. De voortplantingstijd duurt tot september. Tussen eind mei en begin juli vertrekken echter de meeste de volwassenen weer landinwaarts.
Lange tenen
De larfjes zijn ongeveer 10 tot 12 millimeter lang en groenig van kleur met zwarte lengtestrepen.
Ze zwemmen vlak onder het oppervlak van het water op zoek naar watervlooien en muggenlarven. Dat is riskant gedrag. Ze zijn heel goed zichtbaar en een makkelijke prooi voor vissen en slobberende watervogels. De larve heeft direct voorpoten, die al snel erg groot worden, net als de uitwendige kieuwen een soort waaiertjes net achter hun kop. Ze zijn langer dan de larven van bijvoorbeeld de kleine watersalamander en hebben opvallend lange tenen. De lichaamskleur van de oudere larven is licht groenbruin met steeds meer zwarte vlekken. Naarmate ze donkerder worden gaan ze ook meer prooien zoeken op de bodem. Als ze groter worden, verdwijnen hun lange tenen en worden hun uitwendige kieuwen kleiner. Na 3 tot 4 maanden zijn de larven zo’n 8 centimeter. Nadat de kieuwen verdwenen zijn is hun gedaanteverwisseling, hun metamorfose, voltooid en gaan de jonge salamanders aan land. In het water zijn ze snel. Met een beweging van hun staart kunnen ze snel wegzwemmen. Ze worden belaagd door waterinsecten (bijvoorbeeld de geelgerande watertor en zijn larven zijn echte killers) en vissen.. Op het land is het een beetje waggelen geblazen en zijn ze veel kwetsbaarder. Allerlei zoogdieren (muizen, ratten, katten, egels), vogels en grotere loopkevers hebben het op deze onhandige krabbelaars gemunt. Vooral reigers zijn dol op ze. Ik was dit najaar in Mexico en het bleek dat de lokale salamanders (de axolotls) eeuwen gegeten werden door de lokale bevolking. Ze schijnen heel voedzaam en eiwitrijk te zijn.
Salamanders houden van volkstuinen
De kamsalamander staat op de Rode Lijst van de amfibieën en reptielen, dat is de categorie kwetsbaar. Dat betekent dat je ze niet mag vangen, laat staan doodmaken. De afgelopen jaren is hun aantal vrij sterk achteruit gegaan. Vooral door gebrek aan schoon water.
Salamanders houden van afwisselend landschap zoals onze volkstuinen. Ze houden van water, met daar om heen wat rommelig landschap met voldoende schuilplaatsen (ruigtes, bladerhopen, takkenrillen, lage begroeiing, met liefst veel liggende rottende boomstammen). Natuurlijk tuinieren is heel fijn voor de salamanderpopulatie. Dus niet winterklaar maken die tuin en veel aan de grond composteren, daar houden ze van. Het probleem is alleen dat ze echt schoon water nodig hebben met voldoende waterplanten. Nou hadden we de waterkwaliteit net een beetje in orde, en hadden we weer wat waterplanten, nu hebben we de rivierkreeft (lees elders in dit nummer) die, als we niet uitkijken, onze sloten in waterwoestijnen gaat veranderen. Dus laten we er alles aan doen om ons complex een goede salamanderplek te laten blijven.
Beetje jaloers geworden op mij met mijn draak? Wil je een eigen draak in je tuin?
Kijk dan hier wat je daar aan kunt doen:
https://biodiverszorggroen.be/bibliotheek-item/de-libelvriendelijke-tuin/